Jedną z fundamentalnych zasad procesu karnego jest prawo do obrony oskarżonego, gwarantuje je Konstytucja RP oraz przepisy podpisanych i ratyfikowanych przez Polskę konwencji międzynarodowych (m.in. Europejska Konwencja Praw Człowieka w art. 6 ust. 3). Dotyczy to również podejrzanego.
Art. 6. Kodeks postępowania karnego
Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć.
Czy oskarżony może kłamać?
W myśl art. 74 KPK obowiązkiem oskarżonego nie jest dowodzenie swojej niewinności ani dostarczanie dowodów na swoją niekorzyść. W związku z tym, nie musi obciążać się swoimi zeznaniami.
W trakcie składania wyjaśnień w przeciwieństwie do świadka nie ma on obowiązku mówienia prawdy – ma prawo do milczenia, czyli może odmówić składania wyjaśnień.
Art. 175. Kodeksu postępowania karnego
§ 1. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć.
„Również Europejski Trybunał Praw Człowieka uznaje prawo do milczenia oraz wolność od samooskarżenia za elementy „składowe międzynarodowych standardów stanowiących o istocie rzetelnego procesu”, potwierdzając tym samym prawo każdego człowieka do ochrony przed „niestosownymi naciskami ze strony organu przesłuchującego, który dąży do zmuszenia jej do ujawnienia obciążających ją okoliczności”.”
uchwała SN z 20.9.2007 r
Jest to wyjątek od reguły, albowiem zgodnie z art. 233 § 1 Kodeksu postępowania karnego: „Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”
Tak więc, oskarżony nie ma obowiązku zeznawania prawdy. Może ją zatajać lub kłamać.
Granica niekaralności kłamstwa
Oskarżony może się bronić wszelkimi sposobami, które jego zdaniem pozwolą na odparcie wniesionego przeciwko niemu oskarżenia.
Prawo do kłamstwa oskarżonego nie jest nieograniczone. Korzystanie z niego możliwe jest tylko wtedy, gdy celem świadczenia nieprawdy jest jego obrona, czyli uniknięcie lub zmniejszenie odpowiedzialności za popełnione przez niego przestępstwo. Nie może też kłamać w obronie innej osoby.
Oskarżony korzysta z tego prawa, dopóki swoim zachowaniem nie naruszy prawa karnego, grożącego mu odpowiedzialnością kryminalną.
Przykład: Oskarżony pomówił kogoś o inne przestępstwo, które nie miało żadnego związku z zarzucanym mu czynem. W tej sytuacji może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
