Tymczasowe aresztowanie stanowi środek zapobiegawczy, polegający na izolacji od świata zewnętrznego na określony okres.

Jest to najsurowszy środek zapobiegawczy, który powinien zostać zastosowany jedynie wówczas, gdy żaden inny nie spełni swojej funkcji.

Następuje na mocy postanowienia sądu, głównie w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego, a wykonywany jest w areszcie śledczym. 

Przesłanki ogólne i szczególne 

Zastosowanie środka zabezpieczajacego w postaci tymczasowego aresztowania wymaga, spełnienia przesłanek ogólnych stosowania środków zapobiegawczych oraz co najmniej jednej ze szczególnych przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania.

Przesłanki ogólne to stosowanie danego środka zabezpieczajacego w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, duże prawdopodobieństwo (wynikające z oceny dowodów), że oskarżony/podejrzany popełnił zarzucane mu przestępstwo.

Istnieje też trzecia przesłanka uzasadniająca zastosowanie środka zabezpieczajacego wyjątkowo w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa.

Przesłanki szczególne można podzielić na pozytywne (konieczne jest ich zaistnienie) i negatywne (przeszkody w zastosowaniu środka). 

Przesłanki pozytywne art. 258 KPK:

  1. Zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
  2. Zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne;
  3. Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą;
  4. Gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził (instytucja tzw. „aresztu prewencyjnego”).

Przesłanki negatywne art.259 KPK:

  1. Pozbawienie oskarżonego wolności spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo;
  1. Pozbawienie oskarżonego wolności pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny;
  1. Nie stosuje się tymczasowego aresztowania, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo, że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia;
  2. Nie może być stosowane, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.

Czas trwania

Sąd w postępowaniu przygotowawczym, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

Okres ten może być ewentualnie wydłużany, jeśli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie określonym powyżej, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres nieprzekraczający łącznie 12 miesięcy. 

„Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.” (art. 263 § 3 KPK)

Czas pobytu w areszcie zostaje zaliczony na poczet orzeczonej przez sąd kary pozbawienia wolności. 

Konieczność uchylenia lub zmiany

W myśl art. 253 § 1 KPK „środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę.”

Czy prokurator ma możliwość uchylenia?

Na etapie postępowania przygotowawczego prokurator prowadzący sprawę może uchylić bądź zmienić na łagodniejszy zastosowany środek zapobiegawczy.